Nghệ thuật tranh cát biểu diễn tại Việt Nam, cái tên được nhắc đến nhiều nhất vẫn là Nguyễn Tiến

Trong số những nghệ sĩ theo đuổi nghệ thuật tranh cát biểu diễn tại Việt Nam, cái tên được nhắc đến nhiều nhất vẫn là Nguyễn Tiến:  người tiên phong trong việc đưa loại hình nghệ thuật này đến gần hơn với công chúng. Với anh, tranh cát không chỉ là những chuyển động mềm mại qua bàn tay người nghệ sĩ, mà còn là nhịp nối của ký ức, của văn hóa, của đời sống Việt Nam qua nhiều thế hệ. Những hình ảnh về người mẹ tảo tần, làng quê bình dị, những nét văn hóa quen thuộc đã trở thành dấu ấn đặc trưng trong các tác phẩm của anh, được thể hiện bằng chất liệu cát và nhiều phương pháp sáng tạo mới mẻ khác.

Tôi gặp Nguyễn Tiến  vào một buổi chiều cuối tháng 12, thời điểm thường mang lại nhiều tâm trạng lắng đọng. Khi hỏi vì sao bộ môn này dù độc đáo nhưng lại ít người gắn bó lâu dài, anh chỉ cười, rồi nhẹ nhàng chia sẻ rằng thực tế “không phải là ít người biết đến”. Tháng nào anh cũng nhận hàng chục cuộc gọi xin theo học, xin được làm học trò. Một số bạn trẻ có năng khiếu thật sự đã từng đến xưởng, ăn ở lại để tập luyện mỗi ngày, thậm chí theo anh đi diễn để trải nghiệm công việc thực tế.

Bức họa người lao động của họa sĩ Nguyễn Tiến

Thế nhưng, sau một thời gian không dài, nhiều bạn lại chọn rẽ hướng. Họ im lặng rời đi, rồi tìm đến những công việc ổn định hoặc nhẹ nhàng hơn. Anh không trách cứ ai, nhưng dần hiểu rằng tranh cát là bộ môn đòi hỏi quá nhiều, đến mức không phải ai cũng đủ kiên trì để theo đuổi đến cùng. Vì vậy, nhiều năm trở lại đây, anh hạn chế nhận thêm học trò.

Theo Nguyễn Tiến , điều khiến người mới dễ “bỏ cuộc” nhất không chỉ nằm ở tính đặc thù của nghề, mà còn ở khối lượng công việc mà một nghệ sĩ tranh cát phải đảm nhiệm. Khác với những nghề nghệ thuật có vẻ ngoài hào nhoáng như ca sĩ, MC, diễn viên  vốn thường xuất hiện trong trang phục đẹp, ánh đèn lộng lẫy và có ê-kíp hỗ trợ họa sĩ tranh cát gần như phải làm mọi thứ một mình.

Một buổi biểu diễn tranh cát cần đến bộ thiết bị nặng tới 60 kg: hộp đèn, thùng cát, dây nối, máy quay, camera, chân đế, ánh sáng… Nếu muốn có hình ảnh đẹp để quảng bá, nghệ sĩ còn phải tự quay, tự chụp, rồi về nhà tự dựng, tự viết nội dung.

Bức họa con tàu gỗ

Không chỉ vậy, để vẽ được một câu chuyện bằng cát, nghệ sĩ phải tự tìm hiểu kỹ lưỡng về chủ đề: lịch sử, văn hóa, doanh nghiệp hay bất cứ nội dung nào khách hàng yêu cầu. “Tranh cát không thể vẽ sai. Chỉ một chi tiết lệch đi, câu chuyện sẽ không còn đúng tinh thần”, anh nói.

Vì thế, ngoài khả năng mỹ thuật, người nghệ sĩ còn cần hiểu biết xã hội, phải viết được kịch bản, dựng được video, chỉnh được âm thanh, hình ảnh những kỹ năng vốn thuộc về nhiều ngành nghề khác nhau. “Một nghệ sĩ tranh cát gần như ôm đồm quá nhiều công việc”, anh thừa nhận.

Khó khăn còn đến từ tính chất biểu diễn. Có tháng chỉ có một hoặc hai show, không dày đặc như ca sĩ hay MC. Thời gian chuẩn bị cho một buổi diễn cũng rất dài. Đến nơi sớm để lắp đặt thiết bị, thử ánh sáng, thử cát; diễn xong lại phải mất thêm hàng giờ để thu gom, đóng gói đồ nghề cồng kềnh. Có những chuyến đi phải mang theo hành lý đặc biệt, phải di chuyển bằng máy bay, tàu xe liên tục. “Hết show là chỉ muốn nằm xuống nghỉ chứ chẳng còn tâm trí đâu mà chụp hình, tạo dáng như người ta,” Tiến Anh cười.

Con tàu vượt bão

Ngoài ra, tranh cát biểu diễn cũng là một bộ môn kén khán giả. Nó tạo hiệu ứng mạnh khi xuất hiện trong chương trình, nhưng không phải là loại hình mà khán giả tự tìm xem thường xuyên. Điều đó khiến những bạn trẻ thích sự nổi tiếng nhanh hay thích hào quang sân khấu khó gắn bó lâu dài.

Dù vậy, Nguyễn Tiến  vẫn tin tưởng vào tương lai của bộ môn này. Anh cho rằng tranh cát biểu diễn vẫn có sức sống riêng, bởi nó không chạy theo trào lưu nhanh mà hướng đến những giá trị nội tâm, những câu chuyện có chiều sâu, những thông điệp giàu cảm xúc. Chính sự tinh tế, lặng lẽ ấy tạo nên nét đẹp riêng, không thể thay thế. Trong các sự kiện quan trọng, tranh cát vẫn thường được lựa chọn như một hình thức kể chuyện trực quan, mang tính nghệ thuật cao.

Bức họa vũ điệu mua Bò Công Anh

Anh cũng chia sẻ rằng tranh cát biểu diễn hiện có hai hình thức chính: vẽ trực tiếp trên sân khấu và sản xuất clip trình chiếu cho chương trình, MV hoặc video doanh nghiệp. Dù khác nhau ở cách thể hiện, cả hai đều đòi hỏi sự chuẩn bị công phu. Các clip tranh cát về tình cha, tình mẹ, các giá trị văn hóa Việt Nam… dù chỉ sử dụng bảng màu đơn giản nhưng vẫn đủ sức lay động người xem nhờ ngôn ngữ cảm xúc chân thành.

“Kỳ vọng của tôi là tranh cát Việt Nam sẽ có được vị trí xứng đáng trong nghệ thuật đương đại,” anh nói. “Nó không cần phải hào nhoáng, chỉ cần tiếp tục truyền được những giá trị đẹp, những nét văn hóa tinh tế của con người Việt Nam và thế giới.”

Kết thúc câu chuyện, Nguyễn Tiến gửi lời nhắn đến những ai muốn học nghề: hãy tìm hiểu thật rõ, thật kỹ, vì đây là hành trình của sự bền bỉ và tình yêu nghệ thuật, không dành cho sự nóng vội.